Pilar Berrio Martín - Retortillo presentounos o seu libro

 

O pasado martes, 31 de maio foi unha ocasión especial para nosoutros porque tivemos a oportunidade de charlar coa nosa compañeira, a Catedrática de Lingua e Literatura Española, Pilar Berrio sobre o seu último libro que leva por título, Se llamará Magdalena. Moitos dos nosos membros non poideron asistir por viaxes e imprevistos pero pese ás ausencias foi unha  amena charla coa autora na que tivemos a oportunidade de preguntarlle por moitos detalles da obra. 

Algúns membros comentaron que esta é unha biografía novelada e pese a que as novelas históricas non son do seu gusto, recoñeceron o enorme esforzo de docuementación e a labor de divulgación que fixo Pilar da figura histórica do inxeñeiro naval Jorge Juan e Santacilia, que tanta repercusión tivo no nacemento da nosa cidade. A maioría pensamos que este personaxe, eminente científico, mariño, inxeñeiro e matemático, que tivo unha vida tan interesante, plagada  de acontecementos históricos e políticos moi relevantes, e que con unha mala saúde de ferro emprendou  proxectos e aventuras nas que puxo en risco a súa vida,  sempre o servizo dos intereses do reino de España e da cultura cintífica deste país, era merecedor dos esforzos de Pilar Berrio; e así deixase de ser para os ferroláns unha solitria estatua dos xardíns de Herrera. Ela tenta trasmitirnos a súa fonda admiración pola talla intelectual, científica e política deste mariño pero tamén quere achegarnos ó home de profundas conviccións relixiosas, membro dos cabaleiros da Orden de Malta. Nun un coidado relato no que introducindo persoaxes históricos o outros ficticios tenta achegarnos ó seu carácter con un estilo narrativo co que loita  por conservarse fiel ós datos histórico e ás características do pensamento da época. Estivo precisamente a falarnos da dificultade de non caer na tentación de levar a novela por derroteiros máis comerciais. Falounos tamén das orixes do libro,  cando paseando pola cidade descubriu a figura de Jorge Juan e como  este feito excitou a súa curiosidade polo seu  percorrido vital. Xa engaiolada polo personaxe, engade que a nosa compañeira, profesora de Lingua e Literatura Galega,  Ana Seco, insistía en animala a escribir sobre a  nosa  cidade, asegurándolle que Ferrol tiña unha novela.  Afortunadamente para todos nós segiu os seus consellos e a novela é hoxe unha realidade.

Desde o noso blog só nos resta darlle os parabéns por esta obra e agradecerlle enormemete que nos teña acompañado nesta chuviosa tarde de verán que foi finalmente encantadora. 

PRESENTAICIÓN DO LIBRO DE PILAR BERRIO

GUILLERMO FERRÁNDEZ. Preséntanos " LA CONFESIÓN DE SOTELO"

   

Na recente sesión do 26 de abril, o Club de Lectura de Adultos reuniuse a propósito do libro La confesión de Sotelo de Guillermo Ferrández, quen tivo a cortesía de asistir. O autor de Conacho, Las arrugas del tiempo o El ferrolano contestou amablemente ás nosas preguntas  sobre aspectos da creación literaria e, máis en concreto, acerca de detalles e curiosidades deste o seu último texto. No transcurso da suxestiva conversa xurdiron os temas fundamentais que vertebran a novela: o sentido da vida fronte á morte, as opcións individuais abertas ata o intre derradeiro, o vivir en verdade como pulsión e compromiso, a loita solidaria contra a inxustiza. Resultou una reunión interesante e mesmo  emotiva, do que hai que dar de novo as grazas a Gullermo. E deica a próxima, sempre. 

Deixamos o enlace a publicación que fixo fai un ano a nosa compañeira Pilar Berrio para presentar este libro. Para lela pica  na imaxe.

 

Non queremos despedirnos sen agradecerlle a Guillermo unha sesión moi agradable con unha conversa marabillosa da que vos deixamos imaxes.

Se queredes disfrutar desta lectura deixámosvos as primeiras páxianas.

EL CUARTO DE MONA de DARÍO AUTRÁN

EL CUARTO DE MONA, é unha longametraxe do director Darío Autrán, un actor, guionista, director e montador de cine que ten unha dilatada e prolífica carreira no teatro, no cine e na televisión. El é natural de Pontevedra (1987), pero criouse na cidade de Ferrol e estudou o Bacharelato no IES Sofía Casanova. Abigail Montiel, antiga alumna, e actriz da serie Matalobos, nunha entrevista en La Voz de Galicia no 2016, lembraba que xa naquela época daba mostra de tener un mundo interior moi rico. “Acórdome que sempre estaba escribindo historias nas servilletas de papel da cafetería…” Darío, nesta película, na que participan recoñecidas figuras do audiovisual galego como, Sabela Hermida, Melania Cruz, Manuel Manquiña, Isabel Blanco, Pedro Picos, Xosé Bonome, Germán Torres, Rosalía Castro e Mayte Braña, conta a historia de Mona (Sabela Hermida) unha muller á que todo lle vai mal. Ela soña con ser actriz e en plena crise dos corenta, vese sen traballo, sen parella e sen diñeiro polo que decide rematar os seus días tirándose por unha ponte; con todo, unhas chamadas no último momento lembraranlle que queda pouco para os seus aniversarios. O que parece que pode ser un intento de volver á normalidade na súa vida desencadeará nunha semana frenética con todo tipo de situacións disparatadas. É unha comedia que fará rir ó espectador pero tamén mirar con ollos críticos canto o rodea. En palabras do propio autor, a película narra “unha semana frenética, un vía crucis profano” na vida desta muller. E propón unha “crítica amable e velada de todos os estamentos da sociedade”, á vez que quere dar visibilidade ao problema da saúde mental, “máis importante que nunca pola devastación que vivimos” nestes tempos de pandemia.

Estes días está sendo programada nos Multicies Odeón de Narón.

MEMORIAS DE UN SOLTERÓN

Emilia Pardo Bazán escribe nun período de madurez, Memorias de un solterón (1896) que xunta con Doña Milagros(1894), caracterizan a etapa naturalista na súa obra, inspirada polas lecturas de Balzac, Zola ou Galdós . A novela céntranse na descrición e análise das relacións entre home e muller, e na institución legal que as regula: o matrimonio. A situación da muller na súa época e un tema que desenvolverá tamén noutros textos e nalgún ensaio.“La educación del hombre y de la mujer”(1892) como podemos comprobar no libro: El encaje roto.

Memorias de un solterón está narrada en primeira persoa por Mauro Pareja, que nos leva a coñecer á familia Neira e á súa filla Feíta, en Marineda, na Coruña, nun ambente burgués. A autora emprega un ton irónico e cáustico co que irá caracterizando a sociedade do seu tempo, por medio do persoaxe de Feíta que co seu caracter impulsivo e rebelde enfróntase a sociedade sexista e reacionaria na que lle toca vivir.

"LA CONFESIÓN DE SOTELO": A NOVA NOVELA DO GUILLERMO FERRÁNDEZ

 “NESTE TEATRO TAMÉN OS ACTORES MORREN”  

Guillermo Ferrández, o noso antigo compañeiro, profesor xa xubilado de Lingua Castelá e Literatura do IES Sofía Casanova, publicou en plena pandemia unha nova novela: La confesión de Sotelo (Madrid, Adarve, 2020). As circunstancias impediron que puidese facer unha presentación como merecía; por iso, queremos, dalgunha maneira, dar difusión á que consideramos unha moi notable novela. 

Noutras ocasións, ocupámonos da súa figura, tan recoñecible nas nosas rúas ferrolás; das súas outras novelas como Conacho e La piedad del invierno; ensaios como El ferrolano ou La llave inglesa; poemas recollidos en Escolma Salvaxe; e da súa actividade divulgativa como nas xornadas de Poesía Salvaxe. 

Agora queremos dedicar a nosa atención á nova novela, preciosamente editada por un moi interesante novo selo editorial madrileño, novela que, fronte ao seu costume, non ten como marco referencial a Ferrol, nin sequera a Galicia. 

A acción parte doutra cidade do norte, Santander, pero enseguida vira cara ao sur, cara a Níjar (Almería). A formulación argumental (e non facemos espóiler pois isto desvélase no primeiro momento) é o terrible diagnóstico médico que recibe un empregado de banca, de perfil bastante gris, ao que dan menos dun ano de vida. O noso Ramón Sotelo, decide coller o touro polos cornos e asistir aos seus últimos meses da forma que él escolla, sen hospitais, sen caras de conmiseración. Decide facer tábula rasa co seu anódino pasado, e escolle ao azar un novo fogar. Cunha clara crítica ao sistema, decide compensarse polos malos momentos do seu oficio, pedindo ao seu antigo banco un crédito difícil de devolver. E ir riscando os seus últimos días nun novo calendario, como os presos, aínda que as marcas no canto de conducilo á liberdade, levarano á súa propia morte. 

Sorprende, por orixinal, a técnica narrativa empregada: a do magnetófono, explicada polo propio narrador. Permitiranos asistir a unha especie de “Douscentos días con Sotelo” ao estilo das Cinco horas con Mario. A inminencia da morte soltoulle a lingua ao eu narrativo e non para de parolar, charlar, monologar nun testamento, esconxuro, confesión... Sen nada que perder, saldará contas con todo e con todos. 

Pero, de súpeto, esa fervenza de palabras dá un inesperado xiro, e ábrese para acoller, tanto no magnetófono como na trama, outra voz, a de Massa, un raparigo senegalés que traballa nos campos de Níjar. Sempre Ferrández sentiu moi dentro de si a militancia social e aquí aproveita para radiografar unha das inxustizas máis sanguentas da nosa época, a inmigración. O antiheroe, ferido de morte pero non vencido, converterase en auténtico heroe cuxo sacrificio final non será inútil. 

A novela pasou de confesional a social. Pero, ao final, nunha terceira volta de torca, xira a novela policíaca, coa resolución dun caso no que intervirán os personaxes canónicos do subxénero: malvados, testemuñas, policía, xuíz, xornalista de investigación, dama en apuros.... 

Non adiantamos máis. Só que o lector vai gozar, ademais de coas reflexións de Sotelo e as súas peripecias postremeiras, cun coidadoso exercicio de estilo, ao que xa nos ten afeitos o autor. Con imaxes prodixiosas (“a vida é como a bola de laranxa que se fai con moito traballo...” p. 163-5) E, especialmente, cun necesario exame de conciencia de quen está á beira do precipicio, que serve de espello ao que teremos que  facer todos nós, pois a nosa única certeza é ese último destino na nosa viaxe.

31 de marzo: El blog del Inquisidor de Lorenzo Silva

Ola amigos!

Nestas estrañas datas de confinamento, a mellor maneira de superar medos e inquedanzas, é tratar de facer a nosa vida o máis normal posible. Por iso, desde aquí poñemos o noso grao de area colgando a entrada sobre o libro que nos tocaba ler. E logo faremos a sesión de xeito virtual a través do grupo de whasap.

O libro que temos diante, El blog del Inquisidor de Lorenzo Silva, quizais non é o máis oportuno, pola súa escuridade, dadas as circunstancias, pero quen é capaz de prever...?

Talvez tiña sido máis axeitado un da saga de Bevilacqua e Chamorro, que todos coñecemos, e non a historia da amizade entre una historiadora escocesa e un inquisidor. Pero isto é o que temos ante nós. 

Nesta historia, que ás veces se fai un pouco pesada, podemos distinguir tres planos: 

• a) O relato da amizade de esta estraña parella Theresa e o innominado autor do blog.
• b) Os flash back no que cada un deles contan as súas vidas.
• c) O relato da historia da Theresa Valle de la Cerda, do século XVII.

Estas tres historias mestuúanse cunha técnica que, xulgamos, como o mellor da novela. Empréganse, como truco narrativo, as novas tecnoloxías que tan bo papel están a facernos nestes días de reclusión. Dúas almas, unidas polo seu interese por unha páxina máis ben sórdida da historia de España, o Santo Oficio, coñécense pola rede. Vai xurdindo entre eles a curiosidade, o desexo, a amizade... Cada un móstrase ao outro como é. Theresa máis aberta e franca, o Inquisidor, un personaxe un tanto cervantino como puxo de manifesto a crítica, cheo de barreiras e prexuízos... Pouco a pouco ela vai gañando a confianza del, botando abaixo as súas defensas. E todo remata cun encontro en Berlín, bastante diferente ao esperado. 

Ao final, nun epílogo, ela pecha o círculo cunha visita ao lugar real onde sucedeu a historia do século XVII. Historia que, por certo, é verídica, como demostra a inclusión de parte do proceso inquisitorial no propio corpo da novela (páx. 74-88), o que, dito sexa de paso, o fai un pouco críptico. Sobre dito proceso, agás o citado manuscrito da Biblioteca Nacional, e os estudos de Marcelino Menéndez Pelayo, é máis doada a consulta dalgunhas páxinas actuais, como la Madripedia ou  o blog de Manuel Blas. 

Tamén podemos visitar virtualmente o Convento da Encarnación de San Plácido, que fai esquina entre as madrileñas rúas do Pez e de San Roque e que, a falta do Cristo de Velázquez, que foi "mercado" por Godoy, conserva os impresionantes lenzos de Claudio Coello. 

Con Theresa e o Inquisidor non soamente viaxamos aos terribles anos nos que as conciencias estaban sendo perseguidas e cativadas, tamén coñecemos os pensamentos de Kierkegaard e a música de Johnny Cash "In my life, I love you moore..."  

18 de febreiro: El conservador de Nadine Gordimer

Adiantándonos ao entroido, a nosa xuntanza de febreiro é xa o vindeiro martes 18. Temos connosco unha historia difícil, ambientada na Sudáfrica do apartheid: El conservador (The conservationist, 1974) de Nadine Gordimer.

Nadine Gordimer (1923-2014) acadou o Premio Nobel en 1991, precisamente o ano que quedaron abolidas as leis do apartheid, contra o que loitou cunha obra plenamente comprometida: Un  mundo de extraños, Nadie que me acompañe, El conservador... Muller que, como confesou no seu discurso de agradecemento en Estocolmo, grazas á cor da súa pel puido ter entrado na biblioteca do seu pobo, e alí coñecer aos que serían os seus mestres: Dostoievski, Chejov, Proust.

El conservador cóntanos a vida de Mehring, un branco corentón, exitoso home de negocios, que posúe unha granxa no Transvaal, a uns 40 kilómetros de Pretoria. Mercouna sen ter coñecementos agrónomos, simplemente para presumir dela nas súas comidas de negocios ou entre as mulleres ás que quere impresionar. 

"Mehring no era granjero, aunque por sus venas corría, indudablemente, algo de sangre granjera. Muchos hombres acomodados de la ciudad se compran fincas al alcanzar cierto estadio de sus carreras. (...) Es algo que parece consustancial al hecho de hacer dinero en la industria y que tácitamente se considera recomendable; prueba de haber conservado íntegra la humanidad y la capacidad de disfrutar de las cosas sencillas de la vida que los pobres ya no pueden permitirse." (p. 25) 

A partir do descubrimento do cadáver dun descoñecido nas súas terras, o personaxe móstranos unha vida dividida entre o traballo e as viaxes de negocios na capital; e as fins de semana nas terras, compartindo con Jacobus e outros peóns negros as faenas do campo. 

Merhing è un solitario, incapaz de reter ao seu carón nin a súa muller, nin ao seu fillo adolescente, cuxas voces tamén escoitamos nun xogo de voces narrativas bastante complexo.

Pero fundamentalmente è un ser pasivo ante a inxusta segregación racial do seu país. Alí viven separados os brancos (ricos descendentes de británicos, uns; tradicionalistas terratenentes boers, outros); os indios, pequenos comerciantes aos que ninguén apreza; os negros que malviven en míseras casas, expostas ao lume o as chuvias...

Pero por riba de todo, El conservador é a novela de África, cunha natureza multicor, sensual... E moi cruel: ovos roubados de galiñas de Guinea, fetos de hipopótamos abandonados, ratas mortas que feden a xelatina... Terras expostas aos caprichos da meteoroloxía nos seus cambios de humor: 

"Pero quién iba a imaginarse que ese hilo de agua que, a veces, se secaba por completo durante meses y meses, de forma que la hondonada no era más que una alcantarilla llena de hierba caqui y cajas de cerveza tiradas por los negros, que ese hilo de agua que, en tiempos normales de lluvia, no pasaba de ser una salpicadura de la gran tubería redonda de cemento que lo conducía bajo la carretera, iba a convertirse en algo con fuerza suficiente como para arrastrar un coche con sus ocupantes." (p. 287)

Cores, olores e sons que falan dun misterio que vai máis alá da identidade do morto do comezo e do final da novela. 

14 de xaneiro: Antes del fin de Ernesto Sábato

Aprazado dende decembro, o vindeiro martes 14 teremos a nosa xuntanza do Club de Lectura correspondente ao libro de memorias de Ernesto Sábato: Antes del fin (Seix Barral, 1999).

Podemos ler varias críticas deste libro que o califican de "crepuscular" e "testamento vital". Dividido en tres partes, tras as "Palabras preliminares" e antes do "Epílogo: Pacto entre derrotados":  "I. Primeros tiempos y grandes decisiones", II. "Quizá sea el fin" e III. "El dolor rompe el tiempo".

O célebre escritor arxentino (1911-2011) que se fixo centenario, deu conta, case ao final da súa longa vida, das súas lembranzas. Adícaas á memoria das tres persoas que máis o acompañaron e agarimaron. Persoas de tres xeracións: a súa nai que sustituiu ao seu primeiro Ernesto morto polo neno que sería o futuro escritor e que suavizou as tensas relacións entre o pai e o fillo; a súa muller Matilde, compañeira fiel dende os anos parisinos ata súa morte; e a perda máis antinatural de todas, a de Jorge Federico, o seu fillo, morto antes ca el. Desta dolor non é capaz de consolarse e toma as palabras de César Vallejo para retratar a súa devastación:

"Hay golpes en la vida tan duros,

golpes como del odio de Dios."

Lendo estas páxinas, escritas coa mestría que o caracterizou, preñadas de nostalxia e de sabedoría, viaxamos polos tempos e os espazos da súa andaina. Pero tamén asistimos ao exame da súa conciencia, plenamente consciente dos cambios operados na sociedade actual.

Dende a súa Pampa natal observamos a súa formación intelectual no eido da Física, o que o levoun a traballar no centro Curie de París. Actividade que, ante a incredulidade de todos, deixa pola literatura, paso que non lle foi doado. Cóntanos tamén a súa evolución política, dende un marxismo e anarquismo comprometido ata a desilusión que a ditadura soviética lle produce.

Fala tamén das súas lecturas de senectude: san Agustín, Jaspers; do consolo de Manrique, Cernuda, Dostoievski, Wilde... Para ao final, dirixirse directamente a nós, os lectores animándonos a superar o que veña, conxugando en primeira persoa a nosas responsabilidades:

"Sí, muchachos, la vida del mundo hay que tomarla como la tarea propia y salir a defenderla. Es nuestra misión" (p. 196).

26 de novembro: A la sombra del árbol violeta

Esta semana temos a xuntanza para comentar a novela A la sombra del árbol violeta de Sahar Delijani. Recoñezo que non oira antes falar dela, unha xove iraniana, nacida no cárcere de Evin (Teherán) en 1983 da que esta é a súa primeira novela.

O feito excepcional do seu nacemento en prisión o comparte con varios dos protagonistas da novela. Novela que comeza precisamente co relato dun nacemento nesa mesma cárcere, o de Neda, a filla de Azar. A historia cóntanos as peripecias de dúas xeracións de xoves iranianos. Aqueles que nos anos 80 sufriron represión, cárcere (Azar e o seu marido Ismael; Simin e a súa irmá Parisa; Marzieh ou Firoozeh, compañeiras de Azar e Parisa en Evin), ou morte (Behruz, o irmá de Ismael e home de Simin, e Amir). E aqueles que, fillos dos anteriores, trinta anos despois, sofren as consecuencias de nacer no cárcere, ser criados polos avós e os tíos; ter que emigrar a Berlín, Turín ou California (Neda, Forugh, filla de Behruz e Simin; Omid e Sara, fillos de Parisa; Dante, fillo de Marzieh; Dunya, filla de Firoozeh, ou Sheida, filla de Amir e Maryam).

Esas dúas xeracións corresponden a dous momentos da historia convulsa de Irán. Por un lado, aqueles xoves contestatarios á Revolución Islámica iraní posterior ao derrocamento do Sha e a guerra con Irak e que rematou coa sistemática execución dos prisioneiros políticos en 1988. Por outro lado, os fillos tanto das víctimas como dos verdugos daqueles que protestaron, na chamada "Revolución verde", tras as eleccións presidenciais de 2009, contra un presunto fraude.

Nalgunhas entrevistas como a do EL PAÍS, o El Mundo, Sahar Delijani na súa páxina web conta a orixe desta historia na que aúna vivencias persoais e de seus maiores. Chama a atención que nesta web aparecen, en lugar destacado, as palabras doutro autor que lemos neste club fai moitos anos, Khaled Hosseini, tamén norteamericano fillo dunha patria convulsa de Oriente, neste caso, de Afganistán:  

"Set in post-revolutionary Iran, Delijani’s gripping novel is a blistering indictment of tyranny, a poignant tribute to those who bear the scars of it, and a celebration of the human’s heart’s eternal yearning for freedom.

Khaled Hosseini

Nesta novela afloran temas como o da represión, que non soamente afecta a quen a sofre directamente, senón tamén a aqueles familiares que teñen que vivir despois con ela. Ocasionando, moitas veces, fortes traumas, silencios, mentiras e segredos no seo das familias. Como no caso de Sheida,  que tarda en enterarsed que o seu pai non morrera de cancro senón víctima da represión. Ou como o de Neda: 

"Había un profundo abismo entre lo que podía decirse dentro de casa y fuero, al otro lado de la puerta cerrada. Dos mundos paralelos; uno donde nada se ocultaba, ni los recuerdos ni el desprecio de la familia hacia el régimen, y otro donde todo estaba prohibido, donde las voces eran acalladas y los niños heredaban una actitud alerta frente a cualquier cosa que pudiera poner a la familia en peligro, pues cargaban con los secretos de sus padres, pesados como un fardo de piedras que jamás pudieran soltar." (p. 273)

O tema da venganza tamén está moi vivo, non tanto das víctimas contra os verdugos, senón no temor dos fillos das víctimas de non ter rematado de sufrir: "Y así vivieron durante años, con el temor de volver a ser castigados, de una venganza no del todo consumada." (p. 274).

A novela remata en estrutura circular, coa esperanza. Comezou cun nacemento no cárcere, o de Neda, onde participa tamén un Guardián da Revolución, Mesyam, que será logo un arrepentido da mesma, e remata cun nacemento, o do neto de Mesyam, morto pola paliza recibida pola súa nai nunha manifestación. Pero por riba de todo, esta historia finaliza co amor entre a propia Neda e o fillo de Mesyam, Reza.

"De pronto todo el mundo se echó a la calle. Los hijos de las víctimas y también los de los verdugos. Cada uno de ellos rebosantes de esperanza, expectación, confianza." (p. 274)

A cárcere de Evin funciona como marco do horror, pero tamén como símbolo, pois cerca dela reuníranse os fillos das prisioneiras: Sara, Donya, Omid, Dante, e verán pola ventá as luces dunha festa de cumpreanos. (p. 230)

E outro símbolo claro, xa dende o título, é a árbore do jacarandá, o das flores violáceas, que medraba na casa familiar dos avós Agajaan e Zinat. É símbolo da unión familiar: 

"Sus destinos tan entrelazados como sus brazos. No podía verlos como hermanos o primos. Sólo acertaba a verlos como tres reflejos de un mismo cuerpo. Tres partes de una misma cosa, como las ramas de un árbol, el jacarandá que crecía en el patio de la casa familiar. Era imposible saber dónde acababa el árbol y dónde empezaban las ramas." (p. 73). 

Árbore que se menciona nos momentos nos que se contan varias historias de amor entre Dante e Forugh, Neda e Reza...

En fin, un relato duro, pero que ilumina unha etapa escura da historia dun país quizais demasiado alonxado do noso, nunha edición á que afea certos laísmos na tradución, pero que se le con facilidade e gusto.

29 de outubro: 84, Charing Cross Road de Helen Hanff

Mañá comezamos unha nova tempada da sección de Adultos do noso Club de Lectura do IES Sofía Casanova. E xa van unhas poucas, tantas que perdín a conta!

E iniciamos o curso cunha noveliña moi curta e loada de ler: 84, Charing Cross Road, de Helen Hanff (1970). O título alude á dirección da librería londinense Marks & Co, con cuxo responsable, Frank Doel, se carteou a escritora norteamericana durante uns anos posteriores a Segunda Guerra Mundial, de 1949 a 1969. 

Helen Hanff decidiu dar a coñecer esta correspondencia. A obriña, pola súa viveza e encanto, gustou de inmediato e tivo tanto éxito que foi levada ao teatro e incluso foi adaptada a unha preciosa versión cinematográfica en 1997, La carta final, película de David Jones, con Anne Bancroft e Anthony Hopkins nos papeis de Helen e Frank, que foi gañadora dun BAFTA á mellor actriz.

Pero quen era esta escritora descoñecida que tan amablemente e con tanto sentido do humor se escribía co eficiente e serio libreiro británico? Helen Hanff (1918-1997) era unha escritora xudía, autodidacta, que traballaba fundamentalmente como guionista da televisión; pasou por moitas penalidades ata que o éxito chamou á súa porta precisamente grazas a esta novela de 1970. Posteriomente escribiu as súas memorias Underfoot in Show Business,  na que narraba a súa loita por trunfar no mundo do teatro de Nova York. Traballou tamén como publicista. 

No pequeno libro de 84 Charing Cross Road hai moitas cousas: amor aos vellos libros, amizade (e algo máis) entre estes dous seres tan diferentes, Helen e Frank, cada un a cada lado do Atlántico... Pero tamén encontramos a preocupación, máis alá da mera relación comercial, entre Helen e o pequeno universo dos traballadores da librería, cos que se comprometeu tanto que chegou a mandarlles comida e regalos tratando de paliar a escaseza da postguerra en Reino Unido. E iso que a Helen non lle sobraba o diñeiro precisamente. Por iso e porque odiaba voar, foi pospoñendo a súa prometida visita a Londres e cando por fin o fixo en 1971, xa era tarde para Frank, que morrera en decembro do 1969 e aínda para a propia librería que pechara para sempre. Así que solo poderá coñecer a Nora, a viúva de Frank e ás súas fillas, Sheila e Mary. Pero si poderá disfrutar do éxito das adaptacións televisivas (BBC, 1975) e teatris (Londres, 1981; Broadway, 1982) desta pequena peza.

A pesar do éxito, Helen Hanff continuou vivindo no mesmo modesto apartamento da rúa 72, en compañía dos vellos tesouros bibliográficos que con tanto amor e celo profesional lle conseguira Frank Doel.

25 DE XUÑO: LA AMIGA ESTUPENDA DE ELENA FERRANTE

Ola a todos!

Rematamos o curso cunha lectura moi refrescante para o inicio do verán. La amiga estupenda, primeiro volume da saga Dos amigas de Elena Ferrante. Tiñamos ganas de achegarnos a esta autora tan misteriosa, cuxa identidade, a de Anita Raja, non se soubo ata ben pouco, por varios motivos. Un deles polo éxito que está a ter a serie de HBO L´amica geniale.

Este primer volume iníciase na época actual cunha chamada de Rino, o fillo de Lila, a Lenú, a narradora, amiga da infancia de Lila. Rino informa da desaparición de Lila. E Lenú, nun largo flash back, comeza a contar a historia da súa amizade, dende os sete anos, nun barrio popular do Nápoles de dopoguerra.

Cun estilo moi áxil, que explica o enorme exito de vendas da saga, o volume devórase, pero por debaixo desa aparente facilidade, ben é certo que se tratan temas moi profundos.

O despertar á vida dunha parella de rapazas é algo, nestes tempos de reivindicacións femininas, que se agradece. Coñeciamos a relación de camaradería de dous mozos, como Tom Sawyer e Huckleberry Finn, ou máis recentemente de Hans e Konradin en Reencuentro de Fred Uhlman (1971) por poñer soamente dous exemplos. Pero non era frecuente abordar esa temática aplicada ás rapazas.

Por outra parte, temas como a educación como factor de compensación das desigualdades sociais, como camiño de mellora persoal e vía de escape dun barrio pobre xa fora moi ben reflectido na fantástica Un árbol crece en Brooklyn de Betty Smith (1943), novela coa que atopamos similitudes con este volume de Ferrante. Nela, Francie Nolan descubre a través da biblioteca todo un mundo de posibilidades. O personaxe da mestra Oliviero, coas súas luces e sombras (como o seu rexeitamento á invitación á voda de Lila), é con todo un modelo deses mestres que coa súa teimuda insistencia, conseguían que os seus alumnos tiraran para adiante, mesmo contra a vontade dos pais que preferían que se puxeran a traballar.

A sexualidade, o despertar da rapaza a ese descoñecido, temido e apetecido universo atravesa toda a narración. A súa cara máis fermosa cos seus primeiros namoramentos con Gino ou Enzo; pero tamén, a súa parte máis terrible, a través do abuso de Donato Sarratore, que vai deixar en Lenú un terrible sentido de culpabilidade que, aínda por riba, vai alonxala do seu verdadeiro amor: Nino Sarratore. E a parte, máis novidosa deste eixo temático, é esa prohibida sensación que o seu amor-celos por Lila tinxe sempre a súas relacións, como na impactante escea, do baño previo á voda de Lila.

As críticas positivas desta novela acompañaron ao éxito popular, caso extraño. Nós sumámonos a esta universal opinión coa estupenda noticia de que temos máis amiga estupenda para rato. 

28 de maio: ¡Noticia bomba! de Evelyn Waugh

O libro que comentaremos o vindeiro martes dá un xiro ao noso percorrido. Da literatura en español pasamos á máis pura literatura british. Da novela intimista á novela de humor. De feito, ¡Noticia bomba! (Scoop, 1938) de Evelyn Waugh está considerada un dos cumes deste subxénero no que no Reino Unido son mestres, con nomes como Bernard Shaw, Chesterton, Wodehouse...

Concretamente Evelyn Waugh (1903-1999) cultivou o humor en textos como Decadencia y caída, Cuerpos viles, Merienda de negros ou Los seres queridos. Entre o gran público, grazas á exquisita serie da BBC, quizáis é máis coñecido por obras como Retorno a Brideshead (1945), na que se disecciona a clase noble na persoa de Lord Sebastian Flyte. Evelyn Waugh, que participou como comandante na II Guerra Mundial, tinxiu de máis seriedade a súa obra despois desta dura experiencia. Un ano antes da súa morte publicou Un aprendizaje mínimo, a súa autobiografía. Alí falou da súa estadía en Abisinia como correspondente de guerra, aspecto que aproveitou no libro que estamos a comentar. ¡Noticia bomba!

Efectivamente nesta obra  ponse o foco no mundo do periodismo. Concretamente a través da figura de William Boot, que por culpa dun erro provocado pola homonimia, pasa dun plácido transcorrer na campiña inglesa rodeado de parentes excéntricos, á primeira fila nunha guerra en África.

Cun intelixente sentido do humor Waugh critica a manipulación que os periódicos fan da realidade, especialmente por parte dos correspondentes de guerra, capaces de escribir dunha guerra antes de que esta se produza. O cuarto poder é radiografiado pero non deixa títere sen cabeza. Presenta a división política do mundo entre o fascismo das "Camisas Blancas" e o bloque soviético. E dirixe a súa cínica mirada contra o propio imperialismo británico en frases xeniais como: 

"Es un país sin el más mínimo interés [...] Si fuera rico, ya pertenecería a Inglaterra."

Algunhas críticas como a de El País lembran as palabras de Borges: "Evelyn Waugh ha declarado: Distracciones: comer, beber, dibujar, viajar, calumniar a Aldous Huxley. Odios: el amor, la buena conversación, el teatro, la literatura, el principado de Gales." 

Outras críticas nos dan claves vitais deste escritor que aporta un necesario sentido do humor nestes días de tanta crispación.

30 de abril: DISTINTAS FORMAS DE MIRAR EL AGUA DE JULIO LLAMAZARES

O vindeiro martes comentaremos a novela de Julio Llamazares: Distintas formas de mirar el agua (Alfaguara, 2015) pola que quedou finalista do Premio da Crítica de Castilla y León. Antes de que se fallara o premio, o escritor manifestou a súa renuncia ao mesmo no caso de logralo.

A novela constitúe unha dobre despedida: o adeus a Domingo, o vello morto cuxas cinzas van botar nas augas os seus parentes; e a despedida dunha aldea, Ferreras, anegada polo pantano. Aldea que sempre estivo na memoria de Domingo, na da súa muller Virginia e nas dos seus fillos e aínda  nas dos seus netos que non a coñeceron.

A dor das xentes por culpa das terras roubadas polas augas é un tema recorrente na traxectoria do escritor. Non en van naceu  en 1955 precisamente nunha aldea, Vegamián, (onde viviu nove anos como fillo do mestre), logo asolagada polas aguas do progreso. Moitas veces falou Llamazares deste tema na prensa, pero onde mellor o plasmou foi nas súas obras.

Especialmente na súa novela máis coñecida, La lluvia amarilla, fala deste abandono dos pobos en prol do progreso. Progreso representado nos pantanos, tan propios da época tardo franquista que vendeu ao exterior os logros do seu programa tecnocrático, sen querer ver as súas terribles consecuencias para os individuos, as familias e os pobos. Todos tiveron que renunciar ás súas raíces, ao seu contorno natal, aos seus mortos enterrados alí, á súa memoria, en fin, a cambio de feos pisos en extrarradios de cidades industriais. O desgarro para os vellos ás veces foi insalvable e non foron quen de acomodarse ao novo estilo de vida. E os efectos destas medidas os estamos a pagar aínda cincuenta anos despois. E hoxe con moita viveza no drama do que se deu en chamar "A España vaciada", da que ninguén se lembra senón en épocas electorais.

Pola miña parte, na provincia da miña nai, Huesca, tamén se viviron escenas semellantes. Sempre recordarei o relato da miña avoa das últimas festas de Lanuza, onde todo o pobo trataba de divertirse pero non podía deixar de pensar que á fin do verán, todos tiñan que partir da aldea. Dúas irmás anciás, donas dun vello pazo infanzón, venderon ao meu tío a reixa de ferro da súa casa. Preferimos que a quede vostede antes de que a traguen as augas. Elas  non levaron as chaves, poque as quedara meu tío, pero tantos outros sí. Vexo cada ano a reixa de Lanuza na casa da miña avoa en Panticosa e non poido menos de lembrar as dúas irmáns anciáns que tantas veces a cruzaran.

Julio Llamazares preséntanos na obra que lemos unha historia sinxela, o adeus de Domingo. E o fai cun estilo que lle é propio, moi lírico. Elixe a estrutura do perspectivismo, adicando cada capítulo ao punto de vista dun personaxe, para, como nos aclara dende o título, presentar "distintas formas de mirar a agua". Dende o máis cercano ao morto, Virginia, a súa víuva, que tivo as mesmas experiencias do seu home, ata os seus catro fillos: Teresa, Toño, Virginia e Agustín, os seus xenros e noras, os seus netos. Nos 16 monólogos cada vez a lembranza da aldea perdida é menor, a distancia emocional de cada un ao drama orixinal máis grande. Pero esta estrutura caleidoscópica enriquece o texto. Deixando sen xuzgar os feitos. Cadaquén que saque as súas conclusións. Dende os partidarios do  progreso (un dos netos de Domingo é precisamente enxeñeiro) ata os detractores.

Como dixemos, Julio Llamazares deixa a aldea natal de forma traumática. Instálase cos seus en Olleros de Sabero na conca carbonífera leonesa. Estuda Dereito pero traballa como periodista. Como narrador deuse a coñecer en 1985 pola porta grande con Luna de lobos e tres anos despois publicou La lluvia amarilla. Ambas finalistas ao Premio Nacional de Literatura.

A figura de Llamazares podemos considerala poliédrica. Ademais de narrador é un notable poeta encadrado dentro da  xeración dos 80 ou Os novísimos. Destaca tamén a súa adicación aos libros de viaxes, con textos como El río del olvido (1990), Trás-os-montes (1998), Cuaderno del Duero (1999). Cultiva o ensaio en El entierro de Genarín (1981) e Los viajeros de Madrid (1998). Recolle os seus artigos periodísticos en Babia (1991), Nadie escucha (1993). Tamén salienta como guionista de cine.

Volvendo ás súas narracións, en 1994 escribiu Escenas de cine mudo, El cielo de Madrid (2005), Las lágrimas de san Lorenzo (2014) e Distintas formas de mirar el agua (2015) que estamos a comentar.

A prensa recolle interesantes críticas a Distintas formas de mirar el agua como a de Babelia ou El cultural.

En canto ao seu estilo, destaca o seu intimismo, a busca dun léxico coidado e lírico, sobretodo nas pasaxes descriptivas. O seu gusto pola natureza, pola súa particular Arcadia ou Idade de Ouro perdida que moitos identifican coas aldeas asolagadas polas augas de tantos montes da nosa península.

Esperemos que a xuntanza do martes nos dea para falar moito e ben desta obra.

COMENTANDO IRSE DE CASA

Onte a nosa xuntanza sobre a novela Irse de casa de Carmen Martín Gaite resoltou moi interesante. O sentimento unánime foi positivo, case de entusiasmo ante a derradeira obra da escritora salmantina. Aínda que a algúns costou un pouco encaixar todas as pezas deste tapiz (nunca mellor dito, dado o oficio da protagonista) ao final conseguírono e descubriron un prodixio en canto ao estilo e o xogo de narradores.

A película de Jeremy sobre La calle del Olvido será o producto final que Amparo deixe, unha vez que é quen de viaxar no espazo (a súa patria chica de cidade provinciana que non queda claro que sexa Salamanca) e no tempo (40 anos non son nada?), e poida deixar atrás os fantasmas da súa dura infancia, os seus complexos, a incomprensión da nai, que tiña engaiolados nunha mochila.

A novela constrúese coma unha sucesión de escenas cinematográficas que van engarzando a película final. Ademais do cine, ten moita importancia a música, sobre todo co contraste entre a zarzuela (que nos dá uns dos momentos máis cómicos da obra a cargo do personaxe, xenial, de Marcelo), e a balada Yesterday dos Beatles (que é a música de fondo da escena máis romántica de todas, esa espléndida e outonal cea de aniversario entre Abel Bores e Amparo Miranda).

Tamén é posible rastrexar pegadas da propia autobiografía da escritora: sobre todo na figura de Olimpia, que parece ser a primeira en ter na cabeza, insuperable conxunción  de decadencia e resistencia. Outros viron a sombra do exmarido Rafael Sánchez Ferlosio (aínda vivo) en Agustín Sánchez del Olmo (separado de Manuela Roca, pero unido a ela aínda despois de morta). O clima tan dos 90 co tema como as drogas e a sida pode recordarlle á escritora a súa experiencia sobre o tema, na persoa da súa filla. Así como os anos pasados en Nova York xorden dende o pórtico da obra.

Como di na dedicatoria, e insitimos na metáfora xa comentada ao principio: "un tapiz consta de tantos hilos que no puedo resignarme a seguir uno solo; mi enredo proviene de que una historia esta hecha de muchas historias. Y no todas puedo contarlas." Clarice Lispector: Felicidad clandestina.

Así, a novela non soamente trata a historia de Amparo Miranda, sino de unha morea de personaxes que desfilan polas súas páxinas e cuxos fíos están trenzados, por relacións de familia, de afecto, de traballo... Xa citamos algúns deles: Olimpia, Manuela, Abel, Marcelo, Agustín, Jeremy... Pero quédannos outros moitos: a familia de Amparo: a súa nai que se arrepinte tarde do seu fracaso ao educar a Amparo e busca no seu neto Jeremy atopar o afecto; o seu home Gregory, tan en sombra pero tan comprensivo, o seu amante Ralph, que nunca pode dar a talla..., os seus fillos tan perdidos...

Os secundarios que rodean aos citados: como Tarsi, traumatizada pola súa soltería e desclasada ante a familia todopoderosa da súa cuñada Manuela; Valeria, que tras apostar pola súa parella en contra da familia tradicional, síntese abandonada e traicioada e non se atreve a recoñecelo ante aquela. Entre estes secundarios, emerxen os tradicionais criados do mundo de teatro clásico (Rufina, Ricardo, Susana, ...) que serán os que nos narren, sobre todo ao final, a despedida de Amparo, as súas últimas horas en España. E como non, no fondo do tapiz o xenial coro grego de cotillas, que  non serán quen de recoñecer a Amparo... De feito, soamente el, Abel, será o que a recoñeza. Discutimos se a porta desta relación corenta anos despois poido quedar aberta ou pechada. En todo caso, coincidimos en que o final é esperanzador, ela decide dar un xiro á súa vida. Soamente ao "irse de casa" pode apreciar o que deixou, o que perdía...

Dúas imaxes que chamaron a atención: as cerezas que unen a Marcelo e a Agustín na divertida escena da frutería, que serven de metáfora de como estamos unidos unos aos outros. ("bueno, digamos que nos unen las cerezas -concedió con un poco de guasa" p. 107); e o cadro do árbol da vida, que agradezo a Pepe que mo facilitara "Alegoría del ábol de la vida" (Ignacio de Ries, 1653):

"¿Se encuentra usted bien? Sí, gracias, es que estaba pensando antes que ese árbol de la vida lo llevamos por dentro, y nos están serrando el tronco y no nos damos cuenta." (p. 97) 

Para rematar (pois poderiamos seguir falando moito máis), deixamos aquí algunhas citas que gustaron e foron lidas e comentadas onte:

"Cerró los ojos. Cuando se aprietan fuerte los ojos, la soga de las imágenes obsesivas afloja su cerco hasta que llega a romperse y entonces puede cumplirse el milagro: el moscardón de la angustia vuela a otro arbusto y el tiempo, a zancadas de siete leguas, ha mudado el escenario del recuerdo. Pero no hemos visto ni oído a los tramoyistas." (p. 193)

"Hay tres puntos claves en ese borrador - se dijo-, uno el encuentro con mi armario de luna, otro la entrada en una casa donde se han demolido todos los tabiques que oprimieron mi infancia, y el tercero la voz desgarrada de Olimpia invocando al vacío una respuesta sin esperanza, ¡respondedme!, mientras yo me escondía tras un árbol. (p. 287)

26 DE MARZO: IRSE DE CASA DE CARMEN MARTÍN GAITE

A nosa seguinte lectura é Irse de casa da escritora Carmen Martín Gaite (1925-2000), una salmantina con raíces galegas por parte materna, concretamente da comarca de San Lorenzo de Piñor (Ourense). Tras o seu brillante paso pola Facultade de Filosofía e Letras da Universidade de Salamanca, onde tivo de mestre a Rafael Lapesa, iniciou a súa andaina como escritora.

Encadrada na xeración dos 50 (xunto a outros como Rafael Sánchez Ferlosio que chegou a ser o seu marido, Ignacio Aldecoa, Josefina Aldecoa, e outros), cultivadores da chamada novela social, a nosa escritora comezou a súa carreira no 1954 con El balneario, que acadou o Premio Café Gijón de Relatos. Máis repercusión tivo Entre Visillos, Premio Nadal 1957, un relato caleidoscópico entorno á anodina vida dun grupo de rapazas nunha capital de provincias, que non poden aspirar a moito máis que ver pasar a vida dende detrás duns visillos. Esta serie foi levada á pequena pantalla en nunha serie de RTVE que podemos rescatar en RTVE a la carta.

El cuarto de atrás (Premio Nacional de Literatura, 1978) consolidouna como unha voz a ter en conta tamén no eido da novela experimental, polos seus xogos co narrador e a temporalidade. Retahilas (1974), Fragmentos de interior (1976), Caperucita en Manhattan (1990), Nubosidad variable (1992), La reina de las nieves (1994), Lo raro es vivir (1997) e Irse de casa (1998) foron pasos claros nunha das carreiras más sólidas do panorama da narrativa do finais do século XX. Carreira adornada, moi xustamente con outros galardóns tan señeiros como o Príncipe de Asturias de las Letras (1988), o Castilla y León de las Letras (1991) ou o Premio Nacional de las Letras en 1994. 

Xunto a novela, Carmen Martín Gaite cultivou tamén o relato curto en títulos como Cuentos completos y un monólogo; ou o ensaio en su díptico sobre os costumes amorosos: Usos amorosos del dieciocho en España (1973), ou Usos amorosos de la postguerra española (Premio Anagrama de Ensayo, 1987). A súa tese de doutoramento tamén foi publicada: El proceso de Macanaz (1970).

Toda esta traxectoria, na que tivo cabida a adaptación de guións televisivos como as coñecidas series, Santa Teresa de Jesús (1982) ou Celia (1989) sobre os libros de Elena Fortún, xunto a súa imaxe moderna, a súa melena gris, semicuberta por unha boina, fixeron de Carmen Martín Gaite unha figura cercana ao gran público. 

Cultivou a tradución de grandes clásicos da literatura romántica como Cumbres Borrascosas ou Madame Bovary. Axudou a difundir a obra da súa admirada escritora italiana Natalia Ginzburg. Exerceu a crítica literaria en medios de comunicación como Diario 16 que poden recuperarse no volume: Tirando del hilo (2006). Poden verse algunha das entrevistas feitas  en prensa, logo recuperadas, como esta do Cultural, ou reportaxes na súa memoria, como este do ABC ou de El mundo a cargo do seu amigo, o catedrático Santos Sanz Villanueva.

Se queredes camiñar pola súa xeografía literaria dende San Lorenzo de Piñor, pasando por Salamanca, Madrid e Nova York, podedes consultar este enlace. Un libro recente da editorial Siruela a recorda: Un lugar llamado Carmen Martín Gaite.

E concretamente sobre esta novela Irse de casa, a última que publicou, a propia autora nos di nunha entrevista en El País que: «De hecho, éste podría ser el título de casi todas mis novelas, aunque yo soy muy estable y llevo viviendo en la misma casa de Madrid desde 1953. No sé por qué, pero hay un momento en la vida en que la gente cree que cambiando de casa cambiará de vida»

A protagonista de Irse de casa é Amparo Miranda, unha diseñadora de modas de éxito, que volve a unha cidade de provincias coa idea de pasar desapercibida. «Los libros cambian a medida que los haces. Amparo se me fue convirtiendo en un ojo, se fue desleyendo en las vidas de los demás personajes. Ella se lleva sorpresas, como yo me las llevo cuando observo esas ciudades de provincias que cada vez se parecen más a las grandes ciudades. Todos tienen prisa por decir que son de allí de toda la vida, pero al mismo tiempo quieren irse...».

Esperemos que a súa lectura fora enriquecedora para o nosos membros do Club e que o vindeiro martes disfrutemos coa xuntanza entorno a ela.

Ata entón!